Śluzowce Slime molds

Śluzowce są niezwykle archaiczną formą życia. Część naukowców sądzi, iż żyją one na Ziemi już nawet 1,5 miliarda lat, choć nie ma na to bezpośrednich dowodów. Bardziej prawdopodobne wydaje się, iż pojawiły się one na
Ziemi przed ponad 600 milionami lat. Obecnie śluzowce są dość nieliczną grupą organizmów – na całym świecie opisano zaledwie 800-1000 gatunków. Większość z nich to organizmy kosmopolityczne – występują na całym świecie, niezależnie od stref klimatycznych, i tylko nieliczne z nich związane są wyłącznie ze strefami tropikalnymi.

Jak już wspomniano, cykl życiowy śluzowców jest dość skomplikowany. Rozmnażają się, wytwarzając zarodniki. Z kiełkujących haploidalnych (posiadających pojedynczy garnitur chromosomów) zarodników powstają przypominające ameby pełzaki lub opatrzone wiciami pływki, przypominające wiciowce. Pływki z czasem mogą odrzucać wici i przekształcać się w pełzaki. Następnie twory te zlewają się parami i powstaje diploidalny (o podwójnym garniturze chromosomów) pełzak, stanowiący początek śluźni. Na tym etapie śluzowce są organizmami zbyt małymi, by dostrzec je bez mikroskopu. W dalszym okresie życia śluźnia zaczyna się powiększać na dwa sposoby. Z jednej strony odżywia się ona i rośnie, z drugiej zaś, jeśli różne śluźnie tego samego gatunku spotkają się, zlewają się, tworząc jeden, większy organizm. Śluźnia w zasadzie jest pojedynczą komórką, zawierającą jednak wiele jąder komórkowych. Taki twór nazywany jest komórczakiem. Komórczakami, oprócz śluzowców jest również większość grzybów. Śluźnia nie wytwarza żadnych zewnętrznych osłon – jest to nagi protoplast, obdarzony zdolnością ruchu.

Śluźnia pełza po podłożu w poszukiwaniu pokarmu, który stanowią różne mikroorganizmy – bakterie, glony, pierwotniaki czy mikroskopijne grzyby. Swoje ofiary pochłania podobnie jak ameba – oblewając je cytoplazmą i zamykając wewnątrz tzw. wodniczek trawiących, do których uwalniane są enzymy rozkładające białko. Dodatkowo śluźnia wydziela substancje trawiące na zewnątrz swojego organizmu i wchłania całą swoją powierzchnią rozłożone już związki organiczne. Nie wiadomo, jak długo śluzowiec może egzystować w postaci śluźni. Wiadomo jednak, że u niektórych gatunków śluźnia może osiągnąć bardzo duże rozmiary. Największa odnaleziona na świecie śluźnia należała do rzadkiego gatunku siatecznicy okazałej (Brefeldia maxima) i ważyła 20 kg. U zdecydowanej większości gatunków śluźnia jest raczej bardzo niewielka i trudna do zaobserwowania.

Śluźnia jest bardzo wrażliwa na wpływ warunków zewnętrznych – szczególnie niebezpieczny jest dla niej brak wilgoci. W zbyt suchym środowisku śluźnia może wyschnąć. Dla tej postaci śluzowca zabójcze są również temperatury poniżej –3°C i powyżej +52°C. Jeśli niedobór wilgoci następuje stopniowo, śluźnia może wytworzyć formę przetrwalną nazywaną sklerotą i oczekiwać na deszcz. Śluźnia unika również światła. Idealnymi miejscami dla rozwoju śluźni są zatem miejsca wilgotne, mroczne z nagromadzeniem dużej ilości martwej materii organicznej.

W pewnym momencie śluźnia przechodzi do fazy tworzenia zarodni. Co jest czynnikiem decydującym o tym, nie wiadomo. Na pewno jednym z głównych czynników jest wyczerpanie się zasobów pokarmu, jednak sygnałem może też być światło, temperatura lub zmiany chemizmu podłoża.

Od tej chwili śluźnia przestaje się odżywiać i pozbywa się ze swojego wnętrza wszelakich niestrawionych resztek pokarmu i przypadkowo pochłoniętych fragmentów podłoża. Wypełza też wtedy zwykle na różne podwyższenia – pniaki, wierzchnie strony kłód drzew, gałęzie leżące na ziemi, wspina się na rośliny. Wtedy też najłatwiej jest ją zaobserwować.

W dalszej fazie rozwoju, śluźnia przechodzi bardzo skomplikowane przemiany, w wyniku których powstają zarodnie wypełnione zarodnikami i różnymi dodatkowymi strukturami, jak np. włośnie służące do wypychania zarodników na zewnątrz zarodni.

U śluzowców wyróżnia się trzy typy zarodni. Najprostszymi są tzw. pierwoszczowocnie – w tym wypadku śluźnia, bez większych zmian zewnętrznych, przekształca się w zarodnię. Otacza się grubszą ścianą, a w swoim wnętrzu wytwarza zarodniki. Drugim typem jest tzw. zrosłozarodnia. W tym wypadku, śluźnia skupia się w jednym miejscu, tworząc zwykle dość dużych rozmiarów „poduszeczkę”. Następnie wytwarza ona zewnętrzne osłony, a w jej wnętrzu tworzona jest masa zarodników. Najbardziej skomplikowanymi tworami są jednak tzw. zarodnie właściwe. W tym wypadku, śluźnia rozpada się na małe fragmenty, z którego w wyniku bardzo skomplikowanych zmian organizacji wewnętrznej powstają niewielkich rozmiarów, jednak o skomplikowanej budowie wewnętrznej, zarodnie.

Zarodnie właściwe często wzniesione są na trzonkach lub stylikach, a w ich wnętrzu, oprócz zarodników wytwarzane są włośnie. Zarodnie właściwe są raczej niewielkie – ich rozmiary mogą mieć, w zależności od gatunku, poniżej jednego milimetra, do najwyżej 2-3 cm wysokości. Proces tworzenia zarodni u różnych gatunków może przebiegać bardzo gwałtownie, zajmując zaledwie kilka godzin lub być bardzo powolny i trwać nawet kilkanaście dni.

Jak już wcześniej wspomniano, śluzowce żyją w miejscach mrocznych i wilgotnych. Przeważająca część gatunków związana jest ze środowiskiem leśnym, gdzie ich głównym siedliskiem są murszejące kłody drzew, miejsca z nagromadzonymi butwiejącymi liśćmi i gałęziami. Rzadziej, nieliczne gatunki, spotyka się również na łąkach, torfowiskach a sporadycznie nawet na miejskich trawnikach. Znaczenie tych organizmów w przyrodzie nie jest zbyt dobrze poznane, sądzi się jednak, że z punktu widzenia gospodarki człowieka są one zupełnie nieistotne. Jedynym przykładem wykorzystywania śluzowców przez człowieka jest praktykowany w Meksyku obyczaj spożywania smażonej śluźni niektórych, dużych śluzowców.

Do niedawna na temat śluzowców zamieszkujących Wigierski Park Narodowy wiedziano bardzo niewiele. Wynikało to głównie z faktu, iż w Polsce jest zaledwie kilku specjalistów zajmujących się tymi przedziwnymi organizmami.

Jednak w 2008 roku, dzięki inicjatywie pracowników WPN-u skupionych w Stowarzyszeniu „Człowiek i Przyroda”, rozpoczęto realizację projektu, dotyczącego między innymi śluzowców. Badania terenowe przewidziano na lata 2008-2009. Po pierwszym sezonie badawczym stwierdzono występowanie 82 taksonów śluzowców (na około 220 taksonów opisanych na terenie Polski), z czego dwa gatunki stwierdzone na terenie WPN-u okazały się być nowe dla Polski. Gatunkami tymi są maworek pomarszczony (Physarum murinum) i wykwit żółtawy (Fuligo luteonitens).

Projekt jest realizowany dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych oraz Fundacji Grupy TP.

Maciej Romański

źródło: wigry.org.pl