Czy świadomość zbiorowa może wpływać na wyniki eksperymentów naukowych?

„Czymże jest nauka, jeśli nie próbą zrozumienia rzeczywistości, która – być może – reaguje na naszą próbę jej zrozumienia?”
— Dean Radin, The Conscious Universe

W ostatnich dekadach nauka coraz częściej spogląda w kierunku zagadnień, które jeszcze niedawno uznawane były za zbyt ezoteryczne, by traktować je poważnie. Jednym z nich jest pytanie, które rezonuje na styku fizyki kwantowej, psychologii transpersonalnej i teorii pól morfogenetycznych: czy zbiorowa świadomość może wpływać na wyniki eksperymentów naukowych?

Świadomość jako czynnik wpływu?

Zgodnie z tradycyjnym, kartezjańsko-newtonowskim modelem nauki, obserwator powinien być całkowicie oddzielony od obiektu badania. Jednak mechanika kwantowa już dawno podważyła ten paradygmat, wskazując, że sam akt obserwacji może wpłynąć na wynik doświadczenia – mowa tu o tzw. efekcie obserwatora.

„Nie można mówić o stanie cząstki, zanim nie zostanie ona zaobserwowana. A więc obserwacja wpływa na rzeczywistość”
— Niels Bohr

Pojawia się zatem pytanie: czy może istnieć szerszy efekt zbiorowej świadomości, analogiczny do jednostkowego efektu obserwatora?

Pole morfogenetyczne i teoria Sheldrake’a

Rupert Sheldrake, biolog i autor kontrowersyjnej, ale inspirującej teorii pól morfogenetycznych, sugeruje, że istnieje niematerialne pole pamięciowe, które wpływa na zachowania organizmów, a także — potencjalnie — na wyniki badań naukowych.

Według Sheldrake’a, jeśli dana populacja (np. ludzi lub zwierząt) wykształci jakąś nową umiejętność, to w nieznany sposób łatwiej przyswajana jest ona przez kolejne populacje — nawet bez fizycznego kontaktu. To tak, jakby świadomość zbiorowa zapisywała „ścieżki informacyjne”, które potem są dostępne dla innych.

Eksperymenty nad świadomością zbiorową

1. Global Consciousness Project (GCP)

W ramach projektu GCP, zapoczątkowanego przez zespół z Uniwersytetu w Princeton, rozmieszczono na całym świecie sieć tzw. generatorów losowych liczb (Random Number Generators – RNG). Ich zadaniem było rejestrowanie zupełnie przypadkowych danych.

Zadziwiająco, podczas globalnych wydarzeń o silnym ładunku emocjonalnym – jak ataki z 11 września 2001 roku czy śmierć księżnej Diany – RNG wykazywały statystycznie istotne odchylenia od losowości.

„Być może nasza świadomość jest częścią większego systemu, który nie tylko odbija emocje społeczne, ale też subtelnie oddziałuje na rzeczywistość”
— Roger Nelson, założyciel GCP

2. Eksperymenty Deana Radina

Psycholog i parapsycholog Dean Radin prowadził eksperymenty, w których uczestnicy wpływali swoją intencją na urządzenia elektroniczne, w tym również na systemy losowe. Wyniki sugerują, że skupiona świadomość może wpływać na zachowanie systemów, które teoretycznie powinny pozostać obojętne na jakiekolwiek „intencje”.

Radin sugeruje, że zbiorowa intencja – np. podczas medytacji pokoju — może mieć realny wpływ na otaczającą rzeczywistość, a nawet na struktury społeczne.

Nauka kontra metafizyka – czy da się to pogodzić?

Krytycy podnoszą argumenty metodologiczne: czy takie wyniki można powtórzyć? Czy nie są one wynikiem błędu statystycznego lub oczekiwań badaczy?

Jednak pojawia się głębsze pytanie: czy nasza metodologia naukowa jest wystarczająca, by mierzyć zjawiska, które mogą wykraczać poza znane ramy czasoprzestrzeni? Może jesteśmy dopiero na progu nowego rozumienia nauki, w którym świadomość nie jest ubocznym efektem mózgu, lecz aktywnym elementem rzeczywistości?

„Nowa nauka nie neguje nauki starej, lecz otwiera ją na szersze możliwości zrozumienia tego, co wcześniej było uznawane za niemożliwe”
— Stanislav Grof

A jeśli to prawda?

Jeśli zbiorowa świadomość może wpływać na przebieg eksperymentów, rodzi to pytania o naturę rzeczywistości, wolną wolę, a także etykę eksperymentowania. Być może naukowcy nie są już wyłącznie rejestratorami faktów, ale współtwórcami wyników – wraz z całą zbiorowością obserwatorów.

To oznacza również, że każde globalne skupienie uwagi — każda wspólna medytacja, modlitwa, wspólnota emocji — może wpływać na rzeczywistość materialną, być może bardziej niż jesteśmy skłonni przyznać.

Na koniec

Choć teoria zbiorowej świadomości wpływającej na wyniki eksperymentów naukowych pozostaje na pograniczu nauki i metafizyki, to jednak fascynuje i skłania do dalszych badań. Może nie chodzi o to, by porzucić dotychczasową naukę, ale by rozszerzyć jej granice – i uznać, że świadomość nie jest tylko produktem umysłu, lecz aktywnym współtwórcą rzeczywistości.