Filozofia internetu, Filozofia zmęczenia

Czy człowiek może być wolny w świecie algorytmów?

Dodaj komentarz

O prawdziwej i fałszywej wolności

wolność a algorytmy • filozofia technologii • AI a wybory

1. Wolność, która klika sama

Żyjemy w epoce, w której wolność została zaprojektowana.
Klikamy, wybieramy, przewijamy. Czujemy się autonomiczni, a jednocześnie coraz częściej poruszamy się po ścieżkach, które ktoś — lub coś — ułożył wcześniej.

Algorytm nie mówi: musisz.
Algorytm mówi: inni podobni do ciebie wybrali to.

To subtelna różnica — i właśnie w niej kryje się problem współczesnej wolności.

Czy wolność w świecie algorytmów to jeszcze wolność egzystencjalna, czy już tylko poczucie wyboru?

2. Sartre: jesteśmy skazani na wolność — nawet dziś

Jean-Paul Sartre pisał, że człowiek jest skazany na wolność — nie może się od niej uchylić, nawet jeśli bardzo by chciał.
Nie ma usprawiedliwienia w postaci Boga, natury czy systemu. Każdy wybór — także brak wyboru — jest decyzją.

Ale co, jeśli dzisiaj system wybiera szybciej niż my?

Algorytmy predykcyjne wiedzą:

  • co prawdopodobnie kupisz,
  • kogo polubisz,
  • na kogo zagłosujesz,
  • czego się boisz.

Z perspektywy Sartre’a algorytm nie odbiera wolności — bo wciąż możesz powiedzieć „nie”.
Problem polega na czymś innym: czy wiesz, że możesz?

3. Bauman: płynna wolność w świecie kontroli

Zygmunt Bauman ostrzegał, że w nowoczesności wolność staje się płynna — pozbawiona zakotwiczenia, odpowiedzialności i trwałości.

W świecie algorytmów:

  • wolność = personalizacja,
  • autonomia = dopasowanie,
  • wybór = rekomendacja.

To wolność lekka, wygodna, natychmiastowa.
Nie wymaga wysiłku, refleksji ani konfliktu wewnętrznego.

Bauman powiedziałby prawdopodobnie:

To nie jest wolność — to konsumpcyjna iluzja wolności.

4. Neuroetyka: kiedy decyzja nie zaczyna się w świadomości

Współczesna neuroetyka dokłada do tej debaty niewygodny element:
wiele naszych decyzji zapada zanim pojawi się świadoma myśl.

Algorytmy uczą się właśnie tego poziomu:

  • reakcji emocjonalnych,
  • impulsów,
  • mikrodecyzji,
  • wzorców nagrody.

AI nie musi zmieniać twoich poglądów.
Wystarczy, że wzmocni jedne i osłabi inne.

To rodzi pytanie fundamentalne:

Czy wolność bez świadomości mechanizmów wpływu wciąż jest wolnością?

5. Fałszywa wolność: gdy wybór jest tylko interfejsem

Fałszywa wolność w świecie algorytmów ma kilka cech:

  • oferuje opcje, ale nie pokazuje ram,
  • daje poczucie kontroli, ale odbiera czas na refleksję,
  • wzmacnia preferencje, zamiast je kwestionować,
  • eliminuje przypadek, ciszę i błąd.

To wolność, która nie boli.
A prawdziwa wolność — jak wiedział Sartre — zawsze boli.

6. Prawdziwa wolność: akt oporu poznawczego

Prawdziwa wolność w epoce AI nie polega na:

  • ucieczce od technologii,
  • demonizowaniu algorytmów,
  • romantycznym powrocie do „czystej natury”.

Polega na akcie oporu poznawczego:

  • zatrzymaniu się,
  • zadaniu pytania dlaczego właśnie to mi pokazano?,
  • zgodzie na dyskomfort nieoczywistego wyboru,
  • świadomym wyjściu poza rekomendację.

To wolność nieefektywna, nieoptymalna, czasem wręcz nieracjonalna —
czyli dokładnie taka, jaką zawsze była.

7. Wolność jako praktyka, nie stan

W świecie algorytmów wolność nie jest dana raz na zawsze.
Jest praktyką.

Codziennym ćwiczeniem:

  • uwagi,
  • refleksji,
  • niezgody na automatyzm.

Być może właśnie dziś — paradoksalnie —
wolność staje się bardziej filozoficzna niż kiedykolwiek wcześniej.

Bo nie polega już na tym, co możesz wybrać,
lecz na tym, czy potrafisz zobaczyć, że ktoś próbuje wybrać za ciebie.

✦ Kingfisher.page

Filozofia na styku technologii, świadomości i chaosu współczesności

🔗 Czytaj także – AI, świadomość i filozofia technologii

Stoicyzm w dobie TikToka: dlaczego starożytne zasady wróciły jak burza?

📚 Bibliografia podstawowa (filozofia wolności)

  • Byt i nicość — Jean-Paul Sartre
    Fundament egzystencjalnej koncepcji wolności, odpowiedzialności i wyboru. Kluczowe pojęcia: zła wiara, projekt egzystencjalny, wolność jako ciężar.
  • Egzystencjalizm jest humanizmem — Jean-Paul Sartre
    Krótsza, przystępniejsza forma — idealna do zestawienia z problemem algorytmicznego „usprawiedliwiania wyborów”.

🌍 Socjologia i filozofia nowoczesności

  • Płynna nowoczesność — Zygmunt Bauman
    Koncepcja świata bez trwałych struktur — doskonałe tło dla algorytmicznej kontroli i pozornej wolności.
  • Życie na przemiał — Zygmunt Bauman
    O człowieku jako „produkcie” i „konsumencie” — niezwykle aktualne w kontekście ekonomii uwagi i AI.

🤖 Filozofia technologii i algorytmów

  • The Age of Surveillance Capitalism/Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy — Shoshana Zuboff
    Jedna z najważniejszych książek XXI wieku o tym, jak algorytmy kształtują zachowania, decyzje i wolność.
  • Weapons of Math Destruction/ Broń matematycznej zagłady— Cathy O’Neil
    O algorytmach jako systemach władzy, które nie są neutralne — kluczowe dla pojęcia „fałszywej wolności”.
  • Life 3.0 — Max Tegmark/Życie 3.0. Człowiek w erze sztucznej inteligencji
    Filozoficzne i naukowe rozważania o przyszłości AI, wolnej woli i świadomości.

🧠 Neuroetyka i decyzje

  • Behave — Robert Sapolsky
    Jedna z najlepszych książek o biologicznych podstawach decyzji — pokazuje, jak wcześnie „zapadają” wybory.
  • The Ethical Brain — Michael Gazzaniga
    Wprowadzenie do neuroetyki: wolna wola, odpowiedzialność i mózg.

🌐 Świadomość, informacja, sens

  • The Master and His Emissary — Iain McGilchrist
    O dominacji lewej półkuli, mechanizacji myślenia i utracie sensu — bardzo spójne z krytyką algorytmizacji.
  • The Web of Meaning — Jeremy Lent**
    O sensie, sieciach znaczeń i alternatywie wobec czysto technokratycznej wizji świata.

👉 Przeczytaj darmowy eBook

👉 Darmowy Kurs „Alchemia Słowa: Pisanie Kreatywno–Intuicyjne”

✅ Obserwuj/Subskrybuj kingfisher.page

Chcesz więcej? Dołącz do czytelników kingfisher.page i ruszaj w podróż przez świadomość, naturę i niewidzialne pola rzeczywistości.

Dodaj komentarz